Devisada Poetica

SOCIETAT : Quin ròtle tara poesia ena societat d’uei ?

1.- La lirica e la poesia an totjorn gaudit d’una granda importància dins de la literatura occitana, dempuèi l’epòca medievala, amb los trobadors. A Occitània, podèm trobar una màger sensibilitat?

L’òbra trobadorenca qu’a marcat pregondament lo desvolopament poetic d’Europa. E vertat que “l’èstẹ pouetic̣” e’m pareish mes vivent per’aquiu, au còr de las nòstas contradas occitanas. Que s’i avita ua hlama de qui s’inspira e inspira. Parlar d’Occitania qu’ei parlar d’un parçan poetic de per natura e fòrça, de per enveja e amor.

Mes l’Art del Trobar, malurosament, qu’a patit de politicas linguisticas devastatritz e injustas. Shens libertat cap d’Art. E quan la guèrra e s’a hèit anonciatritz, en Europa, de la mort de Diu, la lirica que s’ei, malaja, desalenada. Au passatge deus sègles, la poesia e la lenga d’òc – adoloridas – que’s son regeneradas en duas beutats fragilas. Que s’an sabudas urosament manténguer indemnas e per bon astre transmeter. Que son estadas capables de hargà’s de nau e, a l’encòp, de tornar bastir lo monde de qui’ns environa. Repèris, valors e vertats : qu’an uei beròis dias cap-abans. Mema se’us ei enqüèra negat la loa “re-entrada” oficiau en Literatura, Paraulas de Hemnas que comença de segotir las causas.

2.- A “Paraulas de Hemnas” trobam una seleccion de poèmas d’escrivanas occitanas. Quin critèri as utilizats per aquela seleccion?

Crear un doman poetic… n’èi pas utilizat nat critèri o sonque un : que l’inspiracion e sia venguda – de pensada, de còr e d’escritura – enterament e prumèrament en lenga nòsta. Que l’Occitan e sia un huèc preciós dens l’amna e lo còr de la poetessa, un quauqu’arren de qui n’abandonaré pas en contra a tota la glòria deu monde.

L’idèa de bastir un dialòg poetic en occitan que s’ei fondada sus aquò. Los portrèits literaris, de qui’ns permeten de’ns familiarizar dap la pensada e la vita de cada autora abans de dintrar dens lo son monde poetic, que son mesclats de citacions extrèitas de las nòstas correspondéncias. Aquestes escambis epistolaris que m’an permetut de desvelar e comprenguér l’èstẹ pouetic̣ de qui e’m costejava e d’assegurà’m deu son estacament sincèr a la lenga nòsta.

La prioritat qu’èra la poesia, femenina. La hemna e la lenga d’òc. L’amna trobadorenca. Muishar la soa vitalitat ed estenduda en 2021 peu Sud europenc. Qu’ei pr’amor d’aquò de qui èi volut illustrar totas las regions occitanas e protedjar tanben totas las variantas graficas de la lenga d’òc. L’inspiracion poetica e’ns ven deu mes pregond de l’èstre. Qu’ei un bohar de qui va a d’enlà de la forma grafica qui pòt prenguér tota expression umana. Poetessas deu Lemosin, d’Auvernha, de Gasconha, de la Vath d’Aran, de Provença, deu Paìs Niçard, deu Lengadòc ; poetessas de grafio mistralenco o de grafie febusiane de qui an seguit la tradicion ; poetessas de las Valadas Occitanas representadas per Rosella Pellerino, e qui se son engeniadas – dens l’isolament – a retranscríver lo lor cant poetic en embentar grafias personaus qu’an, totas, shens o saber, mantengut e sauvat non pas sonque la lenga nòsta mes tanben lo son còr batent : la soa autenticitat la pus pregonda.

3.- A “Un combat d’amor” soscas sul patiment e l’amor. Perqué aquela òbra?

Entà rendér omatge a l’Amor. Aquera òbra que s’ei escribuda en pòcs dias, quan la sofrénça e l’espèr, segon los moments, ne hasèvan pas mes qu’ua e soleta id-entitat. Qu’ei un tèxt brac, ua pròsa poetica de qui a per éime de sauvar un petit tròç d’eternitat e de beutat : la deus sentiments. Revelar que la literatura la mes autentica qu’ei la mes pròche deu còr. Hèr véger de qui la sensibilitat e pòt aubrir ua brèca dens la paret deu monde ; que non e’ns cau pas passar indiferents peu costat de çò qui harga las nòstas vertats pregondas : que som tots amor e sentiments.

« Per estar poètas que sem abans tot hemnas, còs e còr, carn e sang »* vita e amna. Aquera òbra qu’ei estat com ua injonccion interiora, un besonh poetic de restaurar l’amor e la beutat. Que s’ei tissada laguens de jo entà :

Extrèit de correspondéncia dab la poetessa D.E.H.

4.- Las escrivanas, patisson encara mai de problèmas per la difusion de las siás òbras?

Non pas sonque las escrivanas mes los escrivans tanben. Lo libe occitan que sofreish de grans problèmas de difusion. E que j’a, a d’enlà d’aquò, las hemnas de qui dolorejan ua manca de publicacion. Qu’ei tà disér ua manca d’arreconeishénça sociau e literària. Shens la vision de l’èstre e de la vita de qui pòrta en si medisha la hemna, que’s construseish un edifici literari tòrt. La mia posicion qu’ei clara e que defineish la mia responsabilitat artistica e poetica. Paraulas de Hemnas qu’ei tentativa d’arcuélher un public de qui ei en espèra d’aquera paraula.

5.- La lirica en totas las literaturas es pas tan coneguda coma autres genres coma la narrativa. Perqué recomandariás al public que legiguèsse poesia?

La poesia qu’ei com filosofia : ne’ns devem pas jamés arrestar de la descobrir. Que’ns balha la clau de l’èstre qui som e qui podem divénguer. Qu’ei pòrta aubèrta sus ua navèra via “experiençatritz”. Ua grana aventura. Dab era e’s pòt trapar l’extraordinari dens l’ordinari. Arregahà’s sovenirs de dròlle e perhùms esvanits. Qu’avia un comprenér mes doç e shensible deu monde. Qu’educa lo còr e l’espiada ad aderir a la beutat. Qu’arrèsta lo temps, que desvia los camins. La poesia qu’ei çò de qui ajuda a percorrér melhor las geografias deu monde, las emocions e las andèras de l’amor.

Dens ua societat de competéncia e d’indiferéncia, aon, peu prètz de l’ascension sociau, de l’argent e de l’egoïsm portat per l’illusòri bonur personau, e’s devasta ed e s’utiliza l’uman, la poesia que pot divénguer espèr e sensibilitat, amor de l’aute. Sinceritat. Qu’ei l’immobilitat deu vent peus corredors d’ua modernitat de qui cor – a la perduda – dens l’amurralhada umanitat. Léger poesia e’ns permet d’acostar sus ua gn’auta tèrra, cambiadissa puish que pòrta en era tan plan los nòstes espèrs tot com las nòstas doléncias e/o joiàs. La poesia qu’ei partatge, riquèr e fòrça. Un absolut.

Vàder poeta dens l’idèa de restablir Diu o sia l’union pregonda dab lo silenci de l’amna – la patz interiora – e’m pareish, aus dias de uei, l’urgéncia la pus totala. Escotar la natura. Espiar lo cèu. Arrestà’s. Bohar. Seguir un parpalhon. Aimar. La poesia qu’ei l’inutila beutat necessària. La virgula deu monde. L’aplec deus sentiments. La léger qu’ei n’en prenguér consciéncia e aviar de tira lo cambiament.

6.- E la salut de la literatura occitana? Cossí son los nòus escrivans qu’an sorgit?

Lo monde poetic femenin de qui ei tà florir qu’ei bordejat per navèras e navèths escrivan.a.s. Las/los de qui començan a sorgir que marcan la literatura occitana dens genres innovatius com per exemple : la sciença-ficcion, lo fantastic o la literatura d’anticipacion. Las formas d’escrituras (aicós ; BD ; novèla ; pròsa poetica ; literatura juvenila ; article…) o de difusion investidas (auto-publicacion ; blogaires ; liberet…) que son la pròva de qui la literatura occitana qu’ei de cap a conéisher ua grana renavida contemporànea.

Dab fragilitat e/o hortalessa, los estiles e los tèmas abordats – tots diferents – e’ns rapèran que cada autor.a de qui hè víver la lenga, a la soa quita faïçon de revelar, dens cada òbra, un monde unic. Los/las joen.a.s escrivan.a.s e lo lor Art d’Escritura que’s descobreishen de mei e mei dens las revistas occitanas (Oc Revista ; Gai Saber…) e talents occitans e’s revelan tanben drin de pertot a travèrs concors literaris com en Catalunya per exemple mercés au Concors de racontes brèus ENRIC GARRIGA TRULLOLS. Ua dinamica positiva qu’ei a creà’s. Lo monde cinematogràfic, musicau e artistic que se n’inspiran. La loa venguda, tant esperada, qu’ei prometedissa.

7.- Quines autors coneisses de la literatura catalana?

Qu’èi un sarròt de “records d’enfant” a Catalunya e dens lo País Valencia tanben. Petita, los mens parents que’ns portavan a passar quauques semanas, l’Estiu, a Ròsas e Vinaròs. E l’ivèrn, que s’i tornavam entà crompar e amassar taronges. Per acerà, lo sorélh deu mes de decembe e s’a sabut sovent vestir de poesia :

A cada còp de qui me’n tòrni de Catalunya, que’m pòrti libes, poemas, lo mes sovent antologias poeticas. La poesia catalana qu’ei ua honta immensa e potenta, ua sèrva fedonda d’inspiracion poetica occitana.

Els adéus de Isidre Martínez i Marzo que son d’ua doçor inegalabla. Que son los mots de qui se saben bastir la poetica deus òmis e de las hemnas de las contradas nòstas, ahuecat.da.s per la lenga mairana :

“

Parle en la llengua que em batega al cor

a ritme d’un miratge que s’escapa.

 […]

I sé

que encara que les hores m’humilien

 una sola raó, sobreviuran

els meus ulls a la terra que estimaren.

”

(Arran d’Ací)

Salvador Espriu, Maria S. Farell, Anna M. Fontanals i Vèa…

“

L’amor que em doneu

és el que em fa viure.

”

(Silenci escrit)

La vitalitat e la grandiositat de l’escritura en Català que son compausadas tanben per las arreviradas prepausadas en lenga. Stefan Zweig, Rilke e Fernando Pessoa en Català que son la prova d’ua literatura viva, creatritz de sens e d’avenguér poetic ; prova d’ua sensibilitat catalana a la poesia e a l’òbra de l’amna. Quatrins del Valésque s’inscriu dens la medisha tendéncia. La lenga occitana qu’a en besonh la soa « literatura-sòr », las soas innovacions.

“M’he creat eco i abisme, pensant.”

Llibre del desassossec (Fernando Pessoa) 

8.- Paucs jorns abans es estada aprovada la Lei Molac per defendre las nomenadas “lengas provincialas”. Ès estat activista en la defensa e la promocion del gascon. Quinas consequéncias pòt aver amb aquela nòva legislacion per la defensa de l’occitan?

Qu’avem hisèc vertat, nosautes poetas, en qué las causas poscan cambiar. Ua de las nòstas preocupacions mageras qu’ei de manténguer la lenga “viva” a travèrs l’escritura e, en declamar poemas, batenta dens lo còr deu monde.

Defendre l’occitan, a l’ora d’ara, passa per la politica, la cultura, l’ensenhament, l’enveja e lo plaser mes sustot per la volontat suprèma deus òmis e de las hemnas ad avitar ua renavida. Ua politica volontarista de qui prevei un ensenhament en lenga regionau, de qui porta proteccion en l’arreconèisher com patrimòni nacionau e qui l’encoratja dens l’afichatge public, que’ns pòrta espèrs navèths. Mema s’avòc totun, aquera lei, de subir quauques censuras tau com l’interdiccion de l’ensenhament immersiu laguens de l’ensenhament public e de l’usatge deus caractaris diacronics a l’estat civiu. Lo combat lingüistic n’es pas acabat enqüèra mes qu’a avançat un drinòt.

L’estar « poeta-activista » dens la defensa e la promocion deu gascon e’m permet de sensibilisar la societat e los poders publics entà’us senhalar de qui existeish un patrimòni fragile a la pòrta deu lor ostau. Qu’avèm ua cultura a manténguer viva ed a transmetér a las generacions venentas. Ua responsabilitat grana. L’ahar de Lanas Casèras qu’ei la prova de qui un/ua ciutadan.a e pòt jogar un ròtle mager dens lo manteniment de la soa lenga e cultura. Qu’insisti : la lenga e la cultura gasconas ne son pas ua opcion, que son un dret fondamentau. La Seria Còsmos (cartas postalas en gascon) de qui èi creat en collaboracion dab ua pintraira que’s hon tanben dens aquera idèa : hèr viatjar la lenga entà suscitar l’intéres. Instaurar ua logica. Raperar a las memòrias las nòstas arraïtz. Tornar plaçar la nòsta lenga peu miei de las publicacions en lengas nacionaus, quilhar bustes de las nòstas figuras literàrias suu territòri, organizar encontres e jornadas hestivas a l’entorn de la lenga… Cada “acta de resisténcia culturau” d’un o d’ua artista qu’ei la prova viventa de qui lo patrimòni lingüistic ten ua plaça preponderanta dens la construccion de l’èstre. E de qui ns’ei, alavetz, essenciau.

Questions de Francesc Sangar – CAOC –

Suu delta deu monde, la poesia femenina que gaha, fin finau, la soa volada ! Sublimar l’amna e la paraula rafinejada, anar au rescontre de l’Art Poetic Femenin, qu’ei la mira de l’Antologia Paraulas de Hemnas.

La hemna, la poesia e la lenga d’òc – fàcias deu prisme men – e’ns avian de cap tau men postulat de partença : que j’a agut, au passatge de las annadas, ua manca flagranta de publicacion femenina dens la literatura nòsta. Non s’ac podèvan deishar atau las causas. Que m’a calut – dab hèra paciéncia e devoament – començar pòc a pòc a recoltar l’elixir, lo mèu de la poesia occitana modèrna. Telefonar, escambiar mails, letras, cercar adreças, contactes sus Internet, encontrar e convéncer las poetessas : qu’èra temps de hissà’s de cap tau prestigi meritat de la loa literatura, temps de deishar ua marca tangibla entà las generacions poeticas venentas, temps de tintar diferentament l’univèrs…

Estujada dens lo silenci, la poesia que s’avita aquiu dens l’esperit e lo còr de cada hemna. Qu’ei un mantèu d’emocions e de mots brodat, sovent deishat – malurosament – au desbromb dens un vièlh armari. Manca de temps ? La poesia qu’ei contrària ad aqueth macrocòsme de velocitat e de violéncia. La restablir – e mei que mei en occitan – dens la societat modèrna qu’augurava en doçor ua renavida literària tant esperada ! D’un estile brac e sensible ; un poèma, ua pròsa poetica ; se tregen dirèctament a la sorga pura deus sentiments. Arreligà’s d’un navèth biaish au còsmos, arronçar provitas perdudas dens lo fosc, la poesia e’ns arrehica dens l’apatzament de la creacion. Besonh espirituau e filosofic, qu’ei un intim qui vòu aténguer l’universau entà desempresoar l’èstre.

Reabilitar la realitat scientifica e culturau n’anava pas shens la Lenga d’Òc ni la Hemnetat. L’importància d’arreplaçar la lenga occitana dens la literatura modèrna per las riquessas que mia dab era, qu’èra cruciau. Doman qu’ei tròp mausegur tà nosautes entà non pas nse mobilizar.

Las poetessas que s’ac an volut inscríver divèrsament dens lo monde e miar, las/los qui voleràn seguir lo camin, ad ua presa de consciéncia : lo monde qu’ei de mila mondes hèit. En deishar dintrar la lutz sus las loas escrituras, qu’an acceptat de parlar d’amor, de puretat e de gòi, mes tanben de malenconia, de colèra e de tristessa. Cada poetessa qu’illustra un camin, un punt de partida tad ua percebença mei coerenta de l’experiéncia umana. Totas amassas, que hargan un sistèma hèit de mensh d’injustícias.

Las poetessas occitanas que pòrtan secreta dens la vita vitanta l’inspiracion poetica carrejada per la lenga d’òc. Que’u permet dens las loas escrituras de materializar la reviscolada deu sègle nòste. Infirmièra, cantaira, naturopata, regenta, jornalista… qu’ei essenciau de’us deishar la paraula entà muishar la loa faiçon d’arrecaptar lo monde e de’u balhar sens. Lo constat qu’ei simple : la poesia occitana ne « brusca » pas las personas, n’engendra pas l’indiferéncia, que denóncia e qu’emberogeish las evidéncias tot en demorar fòrça escòsta, l’arma de caduna entad afrontar realitats qui vòlen mei parièr a las loas valors.

Entér ad aqueras paginas, las poetessas que divenguen a l’encòp maire e protectritz de la loa tèrra, de la loa lenga ; qu’i exprimen las loas desaviadas o tendressa, l’òdi o la paur, l’esperança o la loa preocupacion per l’anar deu monde. Cada escrivana qu’a sabut auherir la quintesséncia de la soa pensada e sustot, ua navèra vision de l’umanitat. De filosofia au temps qui passa, la sason literària, ongan e tà las annadas tà vénguer, e serà segurament femenina !